Дар Тоҷикистон ва минтақаи Осиёи Миёна, дар як лаҳзае, ки зеҳни сунъӣ (ИИ) ба яке аз муҳимтарин драйверҳои рушд табдил ёфтааст, ширкати zehnlab.ai бо ғоя ва амалияе фарқкунанда ба арсаи технологӣ ворид шуд. Ин на танҳо стартап аст — балки кӯшише барои ворид кардани забони тоҷикӣ, фарҳанг ва хусусиятҳои маҳаллӣ ба ҷаҳони ИИ аст.

Чӣ аст zehnlab.ai ва чӣ кор мекунад

zehnlab.ai — лаборатория ва стартапи нав дар соҳаи ИИ, ки зери таваҷҷӯҳаш на танҳо моделҳои стандартии илмӣ, балки онҳое мебошанд, ки бо муносибати махсус ба забон, фарҳанг ва мушкилоти минтақа кор мекунанд.

Дар охирони соли 2025, zehnlab.ai аввалин модели забонии миллӣ — SoroLLM — ро муаррифӣ кард: нейроне, ки махсус барои забони тоҷикӣ ва диалектҳои он сохта шудааст.

SoroLLM фарқ мекунад — зеро модели ҷаҳонӣ чӣ гуна GPT ё LLaMA бисёри вақт забони тоҷикӣ ва диалектҳои онро фаро намегирад. zehnlab.ai ин вайроншавиро дарк кард ва вироишеро барои ИИ бо «рӯи тоҷикӣ» пешниҳод намуд.

Чаро SoroLLM ва zehnlab.ai муҳиманд барои Тоҷикистон

·         Забони тоҷикӣ — забони миллионҳо нафар. Бо SoroLLM, барномарезон, нависандагон, донишҷӯён, журналистон, донишмандон ва ҳама нафароне, ки мехоҳанд бо ИИ кор кунанд, метавонанд бо ИИ дар забони модарии хеш муошира кунанд. Ин беҳтарин роҳ барои ҳифзи забон, фарҳанг ва ворид кардани онҳо ба технология мебошад.

·         Муҳити маҳал — диалектҳо, лексиҳои маҳаллӣ, истилоҳот, забони сокинони шаҳру деҳот — ҳама барои замон ва шароитҳои маҳаллӣ муҳиманд. zehnlab.ai бо эътибор ба ин гуногуниҳо кор кардааст.

·         Тақвияти экосистемаи ИИ дар Тоҷикистон — ҳозир дигар намонад, ки ИИ бояд танҳо ба забон — англисӣ ё русӣ — маҳдуд бошад. zehnlab.ai нишон дод, ки ИИ метавонад маҳалиро — мавзӯи мо, забони мо, фарҳанги мо — фаро гирад.

Истеҳсол ва технология — на фақат сухан, амал

Лаборатория ва дастаи zehnlab.ai иқдом карданд, ки ҷузъҳои муосири ИИ — аз synthetic data, data augmentation, дониши фарогир дар забони тоҷикӣ ва диалектҳо — истифода шавад, на танҳо “моделҳои омода” — то кори ИИ воқеӣ, дақиқ ва мувофиқ ба шароити маҳаллӣ шавад.

Ҳамчунин — ва ин барои ҷомеа хеле муҳим аст — zehnlab.ai ба масъалаи дастрасӣ ва воридшавӣ ба ИИ таваҷҷӯҳ карда, нишон дод, ки ИИ метавонад барои мардум ва на танҳо мутахассисон бошад.

Зарурати чунин ташаббус — ва чӣ паси он аст

Дар Тоҷикистон, забон, фарҳанг ва масъалаҳои маҳаллӣ бисёр аст. Агар мо ИИ-ро танҳо бо забонҳои берунӣ ва шаблонҳои ҷаҳонӣ амалӣ кунем — бисёру мушоҳидаҳо ва ниёзҳои маҳаллӣ, ниёзҳои сокинон, забон, диалект, култура — нодида мемонад. zehnlab.ai гуфт: на. Мо забон ва фарҳангро ба ИИ меорем. Мо ИИ-ро дар хидмати мардум мегузорем.

Ин аст — оянда, вақте ки донишҷӯ, хонанда, касбҷӯ ё журналист бо ИИ кор мекунад — забони модарӣ ва мазмуни маҳаллӣ хоҳад буд. Ва ин барои ҳувият, арзиш ва шинохти миллӣ муҳим аст.

Чӣ интизор аст — ва чӣ бояд кард

Ҳоло — SoroLLM ба марҳилаи ибтидоӣ ворид шудааст. Аммо ин роҳ рӯшан аст, ки бояд дастгирӣ шаванд — аз ҷониби ҷомеа, давлат, маориф, бахшҳои хусусӣ. Барои:

·         густариш додани dataset‑ҳо — бо дастовардҳои диалектҳо, нутқҳои гуногун, забонҳои минтақа;

·         муттаҳид кардани мутахассисон, таҳиягарон, лингвистҳо, муҳаққиқон;

·         тартиб додани стандарт ва сиёсати истифодаи ИИ — бо риояи фарҳанг, забон ва ҳуқуқ;

·         ҷалби ҷавонон ва донишҷӯён — барои эҷод ва рушд;

·         ҳамкорӣ бо муассисаҳои таҳсилотӣ, давлат ва бахши хусусӣ — барои татбиқи ИИ дар соҳаҳои иҷтимоӣ, маориф, расона, хизматрасонӣ.

Хулоса — оянда бо забони мо, бо ИИ-и худ

Ба назари ман роҳе, ки zehnlab.ai оғоз кард, на танҳо як қадам техникист — балки қадами фарҳангӣ, иҷтимоӣ ва стратегист. Бо SoroLLM, бо ин стартап, мо нишон додем, ки ИИ метавонад ба мо хидмат кунад — бо забони модарӣ, бо фарҳанги мо, бо хусусиёти мо.

Агар мо мехоҳем, ки ояндаи рақамӣ, иқтисодӣ ва инноватсионии Тоҷикистон воқеан милли, воқеан мо бошад — бояд чунин ташаббусҳоро дастгирӣ кунем. zehnlab.ai намуна аст — намунаи ИИ-и тоҷикона ва ИИ барои Тоҷикистон.

Беҳрӯз Иномов,