Ватандӯстӣ яке аз арзишҳои аслии миллии ҳар як халқ ба ҳисоб меравад. Он на танҳо ҳисси ифтихор аз Ватан, балки масъулият барои ободиву пешрафти он мебошад. Ватандӯстӣ реша дар таърих, фарҳанг ва худшиносии миллӣ дорад ва ҳамчун меъёри маънавӣ насл ба насл мегузарад. Маҳз ҳамин эҳсос миллатро муттаҳид месозад, ба он неру мебахшад ва роҳи рушдро нишон медиҳад.

Дар даврони муосир мафҳуми ватандӯстӣ аз доираи эҳсосот ва сухан берун рафта, ба як рукни амалии рушди устувор табдил ёфтааст. Шаҳрвандони ватандӯст танҳо ба зебоии кишвар ифтихор намекунанд, балки барои ҳифзи он, беҳбуди муҳити зист ва пешбурди илм талош меварзанд. Ватандӯстии имрӯзӣ на танҳо дар гуфтор, балки дар кору амали ҳаррӯзаи инсон зоҳир мегардад - аз парвариши дарахт то истифодаи оқилонаи захираҳои табиӣ, аз ҳифзи муҳит то татбиқи технологияҳои сабз.

Тоҷикистон ҳамчун як кишвари ҷавону рушдёбанда, ватандӯсти ҳақиқиро дар шахсияти ҳар як шаҳрванди фаъол мебинад. Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон борҳо таъкид намудаанд, ки «ватандӯстӣ аз меҳнат оғоз мешавад». Ин маъно дорад, ки меҳнати софдилона, омӯзиши илмҳои муосир ва риояи ахлоқи шаҳрвандӣ ҷузъи ҷудонашавандаи муҳаббат ба Ватан мебошанд. Рушди устувори кишвар танҳо бо воситаи сармоягузорӣ ё захираҳои табиӣ имконпазир нест. Асоси он ватандӯстии шаҳрвандон аст, ки илму малакаи худро барои пешрафти ҷомеа сарф мекунанд. Ватандӯстӣ дар сатҳи миллӣ ба тавозуни се унсур мусоидат менамояд: иқтисод, муҳити зист ва иҷтимоъ. Вақте шаҳрванд ба Ватан муҳаббат дорад, ӯ манфиати шахсиро аз манфиати миллӣ поёнтар мегузорад, ба сарфаи энергия, покии муҳит, кордонии касбӣ ва ҳамкории созанда аҳамият медиҳад.

Имрӯз ватандӯстӣ бо арзишҳои нави ҷаҳонӣ - ҳифзи муҳити зист, рушди сабз, адолати иҷтимоӣ ва масъулияти наслҳо - иртиботи мустақим дорад. Ин тамоюл нишон медиҳад, ки муҳаббат ба Ватан дигар танҳо дар забон нест, балки дар амал зоҳир мешавад: вақте мо табиатро муҳофизат мекунем, ҳангоми истифодаи энергияи тоза ё риояи тарзи ҳаёти солим, мо дар асл ба Ватан хидмат мекунем.

Дар ҷаҳони имрӯза илму техника на танҳо нишондиҳандаи сатҳи тараққиёти як миллат аст, балки қувваи асосии пешбарандаи ҷомеа ба шумор меравад. Ҳар як кишваре, ки ба илм ва навоварӣ арҷ мегузорад, ба дастовардҳои иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии назаррас мерасад. Барои Тоҷикистон низ, ки дар марҳилаи рушди устувор қарор дорад, таваҷҷуҳ ба илму техника аҳамияти аввалиндараҷа дорад.

Илм воситаи асосии фаҳмидани қонунҳои табиат ва истифодаи дурусти захираҳои он мебошад. Таваҷҷуҳ ба илм имкон медиҳад, ки инсон на танҳо мушкилоти мавҷударо ҳал намояд, балки роҳҳои нави инноватсиониро барои пешрафти Ватан пайдо кунад. Масалан, омӯзиши фанҳои муҳандисӣ, энергетикаи сабз, технологияҳои барқӣ ва зеҳни сунъӣ метавонад дар рушди инфрасохтори кишвар, кам кардани вобастагӣ аз сӯзишвории фоcсилӣ ва баланд бардоштани сатҳи зиндагии мардум саҳм гузорад. Тоҷикистон дорои захираҳои табиии фаровон аст - неруи об, офтоб, бод ва канданиҳои фоиданок. Аммо истифодаи самараноки онҳо танҳо тавассути дониш ва технологияҳои муосир имконпазир аст. Ҳамин аст, ки таваҷҷуҳ ба таҳсилоти техникӣ ва инноватсионӣ бояд як қисми муҳими сиёсати миллӣ бошад. Ҳар як донишҷӯ, муҳандис ё пажӯҳишгаре, ки имрӯз дар лаборатория, устохона ё маркази илмӣ фаъолият мекунад, дар асл барои ободии Ватан заҳмат мекашад.

Таърих нишон медиҳад, ки пешрафти кишварҳо дар давраҳои гуногун ҳамеша ба дастовардҳои илмӣ вобаста будааст. Аз кашфи неруи барқ то тавлиди интернет, ҳамаи ин навовариҳо ҳаёти инсонро осон ва самаранок гардонданд. Тоҷикистон низ бояд дар ин самт қадамҳои устувор гузорад. Омӯзиши технологияҳои нав, татбиқи илм дар истеҳсолот ва дастгирии пажӯҳишҳои амалӣ метавонад иқтисоди кишварро диверсификатсия намуда, ҷойҳои нави корӣ фароҳам оварад ва сатҳи некӯаҳволии мардумро баланд бардорад.

Таваҷҷуҳ ба илму техника инчунин воситаи муҳими ташаккули эҳсоси ватандӯстӣ аст. Зеро вақте ҷавонон дарк мекунанд, ки донишу ихтироъҳои онҳо метавонад ба рушди деҳа, шаҳр ё тамоми кишвар таъсир расонад, онҳо бо эҳсоси ифтихор ва масъулият кор мекунанд. Ҳар як таҷҳизоти сохташуда, ҳар як лоиҳаи инноватсионӣ, ҳар як иқдоми илмӣ як порчаи хидмат ба Ватан аст. Имрӯз Тоҷикистон ба сӯи ҷомеаи донишбунёд ҳаракат дорад. Барномаҳои давлатӣ оид ба рушди илм, таъсиси марказҳои инноватсионӣ ва лоиҳаҳои байни донишгоҳӣ гувоҳи онанд, ки илм ва техника ба яке аз самтҳои афзалиятноки миллӣ табдил ёфтааст.

Дар солҳои охир Тоҷикистон дар самти рушди энергетикаи сабз ва ҳифзи муҳити зист қадамҳои ҷиддӣ гузоштааст. Сиёсати давлатӣ дар ин самт бо ташаббус ва роҳбарии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон роҳандозӣ гардида, ҳадафи асосии он таъмини рушди устувор, истифодаи оқилонаи захираҳои табиӣ ва беҳдошти сифати зиндагии шаҳрвандон мебошад.

Яке аз дастовардҳои муҳим эълон шудани Тоҷикистон ҳамчун кишвари пешсаф дар рушди энергетикаи барқароршаванда аст. Тақрибан 98 фоизи барқи кишвар аз ҳисоби неруи об тавлид мешавад, ки онро ба яке аз экосистемаи тозатарини энергетикӣ дар минтақа табдил додааст. Истифодаи неругоҳҳои обии хурд дар деҳоти дурдаст, сохтмони хатҳои интиқоли барқ ва ворид намудани таҷҳизоти муосир имконият дод, ки ҳазорҳо оила аз неруи барқи тоза истифода кунанд.

Ҳамзамон, барномаи давлатии рушди “иқтисоди сабз”, ки дар доираи “Стратегияи миллии рушди устувор то соли 2030” татбиқ мегардад, самтҳои муҳими энергетикаи барқароршаванда, нақлиёти сабз ва муҳити зистро дарбар мегирад. Ин барнома на танҳо ба истеҳсоли энергия, балки ба сарфаи он, коҳиши ифлосшавӣ ва беҳтар намудани маданияти экологии ҷомеа равона шудааст.

Дар соҳаи нақлиёти барқӣ низ иқдомҳои назаррас сурат гирифтаанд. Дар пойтахт ва шаҳрҳои бузург тадриҷан истифодаи электромобилҳо ва автобусҳои барқӣ афзоиш меёбад. Ҳукумат барои дастгирии соҳибкорон ва шаҳрвандоне, ки нақлиёти барқиро ворид мекунанд, аз имтиёзҳои гумрукӣ ва андозӣ истифода мебарад. Ин иқдомҳо ҳам ба коҳиши партовҳои зараровар ва ҳам ба сарфаи сӯзишворӣ мусоидат мекунанд.

Барои татбиқи чунин сиёсати “сабз”, Тоҷикистон инчунин бо созмонҳои байналмилалӣ ҳамкорӣ дорад. Лоиҳаҳои муштарак бо Бонки Ҷаҳонӣ, Барномаи рушди СММ ва Бонки осиёии рушд дар самтҳои энергетикаи тоза, идоракунии партовҳо ва ҳифзи муҳити зист амалӣ мешаванд. Дар чанд соли охир садҳо ҳазор ниҳол шинонда шуданд, даҳҳо гектар ҷангалзор барқарор гардид ва барномаҳои омӯзишии “табиати пок — Ватани пок” миёни ҷавонон роҳандозӣ шуданд.

Дар баробари ин, мавзӯи экология ба як ҷузъи ҷудонашавандаи сиёсати иҷтимоиву иқтисодӣ табдил ёфтааст. Барномаҳои махсуси давлатӣ барои тозагии ҳаво, идоракунии оби партов, коркарди маводҳои дубора истифодашаванда ва омӯзиши фарҳанги экологии аҳолӣ амал мекунанд. Дар бисёр шаҳру ноҳияҳо ба мисоли иқдомҳои “Рӯзи сабз” ва “Тоҷикистони бе партов” гузаронида мешаванд, ки ҷавонон, донишҷӯён ва фаъолони ҷомеа дар онҳо иштирок мекунанд.

Ҳамаи ин намунаҳои миллӣ нишон медиҳанд, ки Тоҷикистон дар роҳи дуруст қарор дорад - роҳи рушди сабз ва масъулияти экологӣ. Ин сиёсати оқилона на танҳо муҳити зистро муҳофизат мекунад, балки ҳисси ватандӯстиро дар зеҳни мардум тақвият мебахшад. Зеро ҳар як дарахти шинонда, ҳар як электромобили ба роҳ баромада ва ҳар як ватандӯсте, ки муҳити зистро пок нигоҳ медорад, дар асл ба пешрафти Тоҷикистон саҳм мегузорад.

Гузариш ба энергияи тоза имрӯз на танҳо як тамоюли ҷаҳонӣ, балки зарурати ҳаётӣ барои кишварҳои рушдёбанда, аз ҷумла Тоҷикистон мебошад. Ҷаҳон бо мушкилоти ҷиддии тағйирёбии иқлим, ифлосшавии ҳаво ва камшавии захираҳои сӯзишвории маъданӣ рӯ ба рӯ аст. Тоҷикистон, ки дорои табиати нодир ва иқлими кӯҳистонии нозук мебошад, аз таъсири ин равандҳо наметавонад канор монад. Аз ин рӯ, истифодаи энергияи тоза ва ворид намудани технологияҳои сабз - як қадами муҳим ба сӯи рушди устувор ва ҳифзи ояндаи экологии кишвар аст.

Тоҷикистон ба таври табиӣ имкониятҳои фаровон барои тавлиди энергияи барқароршаванда дорад. Захираҳои бузурги обӣ, офтобӣ ва бодӣ метавонанд талаботи дохилиро пурра қонеъ созанд ва ҳатто кишварро ба содиркунандаи неруи тоза табдил диҳанд. Ҳукумати кишвар бо дарки ин зарурат солҳои охир самти “энергетикаи сабз”-ро ҳамчун яке аз сутунҳои асосии сиёсати миллии рушд муайян кардааст.

Яке аз самтҳои калидии ин гузариш - рақамикунонӣ ва барқӣ намудани соҳаи нақлиёт мебошад. Имрӯз электромобилҳо дар тамоми ҷаҳон ба рамзи зиндагии экологӣ ва муосир табдил ёфтаанд. Онҳо партовҳои зараровар надоранд, сатҳи садо ва ифлосшавии муҳитро коҳиш медиҳанд ва барои шаҳрҳои зич аҳамияти калон доранд. Барои Тоҷикистон, ки аксари шаҳрҳояш дар водиҳои танг ва минтақаҳои кӯҳӣ ҷойгиранд, истифодаи нақлиёти барқӣ метавонад ба беҳтар шудани саломатии аҳолӣ ва покии ҳаво таъсири назаррас расонад.

Инчунин, гузариш ба электромобилҳо ба истифодаи самараноки захираҳои миллӣ мусоидат мекунад. Тоҷикистон бо доштани манбаъҳои фаровони обӣ метавонад неруи барқро бо арзиши нисбатан паст истеҳсол кунад ва онро ба ҷойи сӯзишвории воридотӣ истифода барад. Ин на танҳо хароҷоти иқтисодиро коҳиш медиҳад, балки ба таъмини амнияти энергетикӣ ва истиқлолияти иқтисодӣ кумак мекунад.

Ҷиҳати муҳими дигар ин аст, ки рушди соҳаи нақлиёти барқӣ имкониятҳои нави касбомӯзӣ ва шуғли ҷавононро фароҳам меорад. Бо пайдо шудани талабот ба муҳандисон, барномасозон ва мутахассисони хидматрасонии электромобилҳо, бозори нави меҳнат дар кишвар ба вуҷуд меояд. Ин раванд метавонад ба коҳиши муҳоҷирати меҳнатӣ ва болоравии сатҳи зиндагӣ мусоидат кунад.

Аз нигоҳи экология, гузариш ба энергияи тоза на танҳо ҳаворо тоза мекунад, балки ба коҳиши партовҳои газҳои гулхонаӣ ва пешгирии гармшавии глобалӣ мусоидат менамояд. Тоҷикистон ҳамчун кишвари обхез ва соҳиби пиряхҳои зиёд аз тағйирёбии иқлим бештар осебпазир аст. Ҳар як иқдоми сабз - аз истифодаи энергияи офтобӣ то электромобилҳо - дар асл як иқдоми муҳофизати ояндаи об ва табиати кишвари мост.

Дар шаҳру ноҳияҳо низ ташаббусҳои ҷавонон зиёданд. Масалан, гурӯҳҳои ихтиёрӣ дар доираи аксияҳои “Шаҳри пок”, “Тоҷикистони сабз” ва “Як дарахт - як нафас” фаъолона ширкат меварзанд. Онҳо на танҳо дарахт мешинонанд, балки аҳолиро ба тозагии муҳит, ҷудокунии партовҳо ва истифодаи дубораи маводҳо ташвиқ мекунанд. Ин гуна амалҳои хурд, вале доимӣ, барои тарбияи насли ватандӯсти масъули экологӣ аҳамияти калон доранд.

Ҷавонони соҳибмаълумот инчунин метавонанд сафирони рушди сабз дар ҷомеа бошанд - тавассути таблиғ дар шабакаҳои иҷтимоӣ, суханронӣ дар чорабиниҳои илмӣ ва татбиқи лоиҳаҳои хурди экологии донишгоҳӣ. Масалан, ташаббуси донишҷӯёни тоҷик оид ба ҷамъоварии шиша ва пластик барои коркарди дубора (“EcoStep”) ё ташкили семинарҳои омӯзишӣ оид ба “тарзи ҳаёти сабз” метавонад дигаронро низ илҳом бахшад.

Масъулияти дигари муҳим - пайвастани дониш ба амал аст. Насли нав бояд дониши илмии худро дар соҳаи муҳандисӣ, иқтисод ва идоракунии захираҳо ба татбиқи воқеӣ табдил диҳад. Агар донишҷӯён ва муҳаққиқон дар лоиҳаҳои инноватсионӣ иштирок кунанд - аз сохтани системаҳои каммасрафи барқ то таҳияи барномаҳои рақамӣ барои назорати истеъмоли энергия - онҳо дар асл муҳаррикҳои асосии инқилоби сабз мегарданд.

Тоҷикистон имрӯз ба чунин ҷавонони фаъолу ватандӯст ниёз дорад. Чунон ки Пешвои миллат таъкид мекунанд: “Ояндаи давлат дар дасти ҷавонон аст.” Агар ин насл фарҳанги сабз, масъулияти экологӣ ва муҳаббат ба Ватанро дар худ парвариш диҳад, Тоҷикистон метавонад дар оянда ба яке аз кишварҳои пешсафи минтақа дар соҳаи рушди устувор табдил ёбад.

Исфандиёр Рофиев,

устоди Донишкадаи политехникии Донишгоҳи техникии Тоҷикистон ба номи академик М.С. Осимӣ дар шаҳри Хуҷанд